محاکمه علا موسی، پزشک ۶۳ ساله سوری، که متهم به نقش داشتن در نظام شکنجه در سوریه است، روز چهارشنبه در فرانکفورتِ آلمان آغاز شد. این پزشک متهم به جنایت علیه بشریت از طریق شکنجه و قتل است، و محاکمه او یادآور دیگری از نقش دادگاه‌های اروپا در مقابله قضایی با چهره‌های حکومت بشار اسد در سوریه.
موسی در سال ۲۰۱۵ به آلمان آمد و تا پیش از دستگیری خود، در آن کشور طبابت می‌کرد. او حالا با ۱۸ ردیف اتهام در مورد شکنجه زندانیان در بیمارستان‌های نظامی حمص و دمشق در سال‌های ۱۲-۲۰۱۱ روبه‌رو است. از جمله اتهامات علیه او این است که آلت تناسلی یک پسر نوجوان را آتش زده و سوزانده است. در روایت دادستانی آلمان آمده است که او در ضمن به یک زندانی که در مقابل ضرب و شتم مقاومت می‌کرد، آمپولی مرگبار زده است.
موسی روز چهارشنبه، ۱۹ ژانویه، با کت و‌شلواری آبی و ماسک وارد دادگاه شد. او منکر تمامی اتهامات وارده علیه خود است. این محاکمه در دادگاه عالی منطقه‌ای در فرانکفورت، و در پی دادگاه دیگری در آلمان برگزار می‌شود که هفته گذشته یک سرهنگ سابق ارتش سوریه را به دلیل نقشش در قتل ۲۷ نفر و شکنجه چهار هزار نفر، به حبس ابد محکوم کرد. انور رسلان آن جنایات را بیش از ده سال پیش در زندانی در دمشق انجام داده بود.
مدافعان حقوق بشر حکم دادگاه علیه آقای رسلان را «تاریخی» خواندند. این اولین بار در جهان بود که حکمی به دلیل شکنجه دولتی در سوریه صادر می‌شد.
محاکمه موسی به معنای وسیع‌تر شدن حلقه برخورد با جنایات است. شکنجه در دست‌کم ۱۴۰ کشور دنیا انجام می‌شود و معمولا از همکاری برخی پزشکان برخودار است. استیو مایلز، استاد پزشکی و اخلاق در دانشگاه مینه‌سوتای آمریکا، جزو کارشناسانی است که تحقیقاتی گسترده در مورد نقش پزشک‌ها در شکنجه انجام داده است. او در گفت‌وگو با «دویچه وله» گفته بود که همکاری پزشکان می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد؛ از صدور گواهینامه مرگی که دلیل واقعی مرگ را بازگو نمی‌کند، تا طراحی شیوه‌های خاصی از شکنجه که اثری بر بدن قربانی باقی نگذارد، و یا قربانی را به‌رغم زجر کشیدن، زنده نگاه دارد. سازمان «عفو بین‌الملل» پیش از این گفته بود که در دست‌کم ۱۴۰ کشور مواردی از همکاری پزشکان در امر شکنجه ثبت شده است.
آن‌چه محاکمه‌های جانیان جنگ سوریه را در خاک آلمان ممکن کرده است، دکترین قضایی «حوزه قضایی همگانی» است که به برخی کشورها اجازه می‌دهد در مورد برخی جنایات محدود و شدید، همچون جنایت جنگی یا نسل‌کشی، حتی اگر جنایات در خاک کشورهای دیگر انجام شده باشند، دادگاه برگزار کنند.
پیش از این دادگاه‌هایی در فرانسه، اتریش، و نروژ نیز محاکمه‌هایی در پیوند با جنگ داخلی سوریه برگزار کرده‌اند. سوئد در سال ۲۰۱۷ اولین کشور جهان شد که یک سرباز سابق سوریه را به دلیل جنایت جنگی محاکمه و محکوم کرد.
بلقیس جراح، از سازمان «دیده‌بان حقوق بشر» در آمریکا، گفت: «در دهه گذشته میزان عظیمی از شواهد درباره جنایات در سوریه جمع‌آوری شده است و اکنون شاهد به ثمر رسیدن آن تلاش‌ها هستیم.»
جراح اما از دادگاه فرانکفورت انتقاد کرد که چرا ترجمه عربی اسناد دادگاه را برای عموم ارائه نکرده است.
موسی در اواسط سال ۲۰۱۵ از سوریه به آلمان رفت. او نه به عنوان پناهجو، که با ویزای کارگر ماهر به آن کشور آمده بود. او در چند سال گذشته چند جا به عنوان پزشک ارتوپد کار کرده بود؛ از جمله در شهر کوچک باد ویلدونگن در ایالت هسه آلمان که به چشمه‌های آب گرمش معروف است. او در پی شهادت شماری از سوری‌ها، در ژوئن ۲۰۲۰ دستگیر شد.
به گفته دادستانی فدرال آلمان، دکتر موسی در بیمارستان نظامی ۶۰۸ در شهر حمص و بیمارستان نظامی ۶۰۱ در دمشق که بسیاری از اسرای زخمی‌شده پس از دستگیر شدن به آن‌جا منتقل می‌شدند، کار می‌کرده است. دکتر موسی اما به جای درمان آن‌ها دست به شکنجه بسیاری از آن‌ها زده است که در خیلی موارد منجر به مرگ قربانیان شده است.
آنا زابک، دادستان عمومی، در آغاز محاکمه دادنامه را خواند و موسی را متهم به شکنجه زندانیان «در چارچوب حمله نظام‌مند و وسیع علیه شهروندان غیرنظامی» کرد.
در یک مورد موسی ماده آتش‌زننده‌ای روی زخم‌های یک زندانی ریخته و او را آتش زده و آنقدر محکم به دهانش لگد زده است که سه تا از دندان‌های او از جا درآمده‌اند.
به گزارش هفته‌نامه «اشپیگل»، یکی از شاهدان اصلی، زندانی سابقی به نام «احمد ا.» خواهد بود که اکنون در اتریش زندگی میکند.
موسی در ضمن متهم است که به یک زندانی که می‌خواسته مانع از کتک خوردن خود شود، آمپولی مرگبار تزریق کرده است. به گفته دادستان، این تلاش او برای نشان دادن «قدرت مطلق» خود بوده است.
طبق دادنامه، از تاکتیک‌های مورد استفاده موسی، شکنجه‌های غریب جنسی بوده است؛ مثلا آتش زدن آلت تناسلی که در مورد یک پسر نوجوان و یک زندانی بزرگسال انجام داد.
رنه بانز، وکیل طرفین مدنی پرونده و مدافع حقوق زندانیان، به خبرگزاری فرانسه گفت که این نمونه‌ها یادآور «استفاده از خشونت جنسی‌شده» در نظام شکنجه در سوریه هستند.
موسی در موردی دیگر در زندانی فراخوانده شد که یکی از زندانیان با حمله صرع مواجه بود. به گفته دادستانی، او با مشت به صورت آن زندانی زد، با شلنگ پلاستیکی به جانش افتاد، و با لگد به سرش کوبید. آن مرد چند روز بعد، مدت کوتاهی پس از آن که موسی به او قرصی داده بود، درگذشت. البته علت مرگ او روشن نیست.
به گفته دادستانی، برخی از سایر زندانیان نیز مورد ضرب و‌شتم قرار گرفتند که گاه با ابزارهای پزشکی انجام می‌شد.
جنگ داخلی در سوریه بیش از ده سال به طول انجامیده است و در این مدت صدها هزار نفر کشته شده‌اند. این جنگ همچنین باعث بزرگ‌ترین مورد آوارگی افراد از جنگ جهانی دوم تا کنون شده است.
آلمان حداقل ۸۰۰ هزار پناهنده سوری را پذیرفته است. آنگلا مرکل، صدراعظم سابق آلمان، نقش مهمی در سیاست پناهنده‌پذیری برلین داشت.
محاکمه موسی در آلمان به‌خصوص از این رو قابل توجه است که بسیاری، همکاری گسترده برخی از پزشکان را با شکنجه‌های آلمان نازی را به یاد دارند. معروف‌ترین آنان، دکتر جوزف منگله، پزشک اردوگاه‌های کار اجباری، از جمله آشوویتس بود.
در سال ۱۹۷۵ انجمن جهانی پزشکان «بیانیه توکیو» را تصویب کرد که پزشکان را متعهد میکند که نه تنها در شکنجه نقش ایفا نکنند، که فعالانه علیه آن عتراض کنند.
